4/5 

Journalistiek is in de VS een vak van uitersten. Dat gaat van nieuwsorganisaties als Fox News, die de naam hebben een verlengstuk van rechtse politieke partijen te zijn, tot media die de politiek het vuur aan de schenen leggen en optreden als waakhonden van de democratie. George Clooney maakte een film over een van de meest legendarische waakhonden: de journalist Edward R. Murrow.

Murrow overleed al in 1965 maar hij is nog steeds beroemd in de VS. Scholen, onderscheidingen en symposia zijn naar hem genoemd. Hij was een nieuwsautoriteit die bekend werd door zijn radioreportages voor CBS tijdens de Tweede Wereldoorlog. Hij begon zijn uitzendingen steevast met ‘This is…. London’, een zin met ingelaste omineuze pauze. Later deed hij hetzelfde met ‘This…is the news’. Het gezag dat hij in die periode opbouwde wist hij na de oorlog te vergroten. Eerst op de radio en later ook op tv. Regisseur George Clooney is zelf de zoon van een nieuwslezer en breekt met Good Night, and Good Luck een lans voor de tv-journalistiek van vroeger. Journalistiek die aanzette tot reflectie en het vormen van een eigen mening. Indirect levert hij hiermee ook kritiek op de journalistiek van nu.

On-Amerikaanse activiteiten

Begin jaren vijftig waren de VS in de greep van de ‘Red Scare‘, de vrees voor communistische spionnen. Het lukte senator Joseph McCarthy om de voorheen sluimerende angst voor communisten maximaal uit te buiten. Een lidmaatschap van een arbeidersbond, het aannemen van een flyer of het meelopen in een demonstratie, soms 20 jaar eerder, kon mensen fataal worden. Onder het motto ’if you’re not with us, you’re against us’ zette hij ze in een hoek en beschuldigde ze van ‘on-Amerikaanse activiteiten’. Iedereen die neigde naar sympathie voor de beschuldigde bleek ook verdacht, waardoor het steeds moeilijker werd dit proces te stoppen.

Edward Murrow was zich zeer bewust van de angst die McCarthy zaaide. Hij besloot McCarthy via zijn programma See It Now publiekelijk terecht te wijzen. Het verhaal van een soldaat die zonder vorm van proces uit het leger werd ontslagen omdat hij ‘staatsgevaarlijk’ zou zijn, bleek het lont dat hij nodig had. Door zijn legendarische status lukte het hem CBS mee te krijgen. Overigens niet zonder flinke aanvaringen met omroepbaas William Paley die een voortdurende afweging moest maken tussen sponsorbelangen en de eigengereide maar briljante Murrow. Wel verloor Murrow de geldstrijd en hij betaalde de gekoppelde advertenties uit eigen zak, samen met zijn producer Fred Friendly.

Holle frases

Murrow en Friendly kwamen voor die terechtwijzing met een meesterlijke zet. Wat ze deden was McCarthy gewoon laten zien. De senator zat zelf de zittingen voor waarin de verdachten op het matje geroepen werden. Maar die zittingen waren besloten waardoor zijn gezicht en de manier waarop hij te werk ging bij het grote publiek niet zo bekend waren. Nu keek de natie massaal naar een met beschuldigingen smijtende en holle frases uitende man. Murrow sloot zijn eerste uitzending af met een monoloog waarin hij benadrukte dat iemand pas schuldig is na het presenteren van bewijs, dat de scheidslijn tussen onderzoeken en vervolgen een dunne is en dat het tonen van twijfel of het ergens niet mee eens zijn niet hetzelfde is als verraad. McCarthy kreeg de gelegenheid te reageren maar toen hij dat drie weken later deed gebruikte hij precies dezelfde tactiek als die tijdens de zittingen. Murrow werd beschuldigd zonder dat er bewijs voor was. Daarmee bevestigde hij het over hem gerezen beeld. De uitzendingen bleken, achteraf, de start voor de implosie van McCarthy. ‘The timing was right and the instrument powerful’, zo verklaarde Murrow later.

Al het bovenstaande is echt gebeurd en toont regisseur George Clooney zonder veel omwegen en met een minimum aan locaties. De feiten waren al zo krachtig dat meer niet nodig was. Clooney wisselt commerciële en persoonlijke, soms controversiële, films af. De winst van de eerste kan hij gebruiken om de laatste te maken. Daar is een parallel te trekken met Edward Murrow. See it Now was de show waarin zijn hart zat, maar in Person to Person interviewde hij sterren over onbenullige onderwerpen. De schoorsteen moest immers roken. In de film interviewt hij showman Liberace en ook hier weet Clooney een link te leggen naar McCarthy. Liberace was namelijk een notoir homoseksueel en ook op die groep heeft de senator intensief gejaagd in zijn machtsjaren.

Good Night, and Good Luck lijkt rechtstreeks uit de jaren vijftig te komen. De film is geheel in zwart-wit opgenomen (een keuze die opgelegd werd door het archiefmateriaal van McCarthy) en wordt gedomineerd door kettingrokende mannen met stropdassen. In bijna (de studio’s van CBS waren in werkelijkheid verspreid over meer gebouwen) alles is het een betrouwbare weergave van de geschiedenis. De meeste reporters en andere personages uit de film hebben echt bestaan. Deze authenticiteit is de kracht, maar tegelijk ook de zwakte van de film. Het belang van Murrow, zijn producer Fred Friendly en CBS-baas William Paley wordt nog wel duidelijk, maar voor alle andere personages geldt dat de kijker geen idee heeft – en hier niet krijgt – wat ze deden. Clooney doet daarmee een groot beroep op de basiskennis en goede wil van zijn publiek.

Lotsverbondenheid

David Strathairn is fantastisch als Murrow. Met een in graniet gegoten afstandelijkheid weet hij zowel autoriteit als ironie, spijt en woede uit te stralen. De momenten waarop George Clooney (als producer Fred Friendly) aan de voeten zit van Murrow en hem met een pen diens cues geeft, is de lotsverbondenheid van deze journalisten voelbaar. Clooney trapt niet in de val om een hagiografie van Murrow te maken. Hij toont diens koppigheid, maakt duidelijk dat hij niet de enige was die het op McCarthy had voorzien en in een mooie scène illustreert hij dat ook Murrow niet vrij was van censuur. Good Night, and Good Luck begint en eindigt met een speech van Murrow, gegeven vier jaar na de McCarthy-uitzendingen. Hij benadrukt de potentie van tv maar zegt ook dat die potentie alleen vervuld kan worden door de makers ervan. Zelfgenoegzaamheid en het buigen voor commerciële en politieke belangen liggen voortdurend op de loer. Een boodschap die toen actueel was maar niets aan kracht heeft ingeboet.