Escher bij de Cattolica van Stilo, Calabrië, 15 mei 1930
Tijdens de reizen die Escher in de lente en de zomer door ongerepte streken in Italië maakte was hij niet alleen bezig met genieten. De trektochten dienden ook nadrukkelijk als voorbereiding voor mogelijke prenten die eruit zouden kunnen ontstaan. Tijdens die reizen maakte hij talloze foto’s die hij in een fotoalbum plakte en voorzag van een aantekening in zijn agenda. Het zijn herinneringen aan een mooie reis, maar in veel van die foto’s zijn ook de landschappen te herkennen die later terug zouden keren in zijn werk. In het voorjaar van 1930 maakte Escher een reis door de regio Calabrië die wel erg vruchtbaar zou blijken. De tocht langs plaatsen als Palizzi, Morano, Pentedatillo, Stilo, Scilla, Tropea, Santa Severina, Rocca Imperiale en Rossano leverde maar liefst 13 prenten op.
Hoewel hij veel van die prenten vanuit hetzelfde standpunt maakte als die van de foto’s, is er in al die prenten toch een typische Eschereigenschap te herkennen. Hij zet de werkelijkheid namelijk vrijwel altijd naar zijn hand. Een goed voorbeeld is de Cattolica van Stilo. Op 15 mei 1930 maakte hij een foto van zijn reisgenoot Giuseppe Haas-Triverio die voor dit Byzantijnse kerkje zit. Op het eerste gezicht zijn er veel overeenkomsten met de prent die hij in november 1930 maakte. Maar als je iets beter kijkt, dan vallen de verschillen op. Het plaatsje Stilo dat op de foto duidelijk in de achtergrond is te zien, is volledig verdwenen. Escher heeft de huizen vervangen door een fictief vergezicht. Geïnspireerd op het lokale landschap, dat wel. Zo is het witte halvemaanvormige stuk een verwijzing naar een natuurfenomeen dat hij zelf tijdens zijn reis had gezien. Het is een zogenaamde ‘fiumara’, een brede rivierbedding die het grootste deel van het jaar vrijwel droog ligt. Incidenteel stroomt het rivierbed vol om zo de omliggende bergen te draineren. Deze, de ‘Fiumara di Stilo’, ligt in de vallei van de Stilaro die ook wel de Byzantijnse vallei wordt genoemd. Het landschap van kiezels inspireerde Escher ook tot de prent Fiumara (van Stilo) en hij liet het terugkeren in zijn afbeelding van de Cattolica.
Aanzichten, een doorsnede en een plattegrond van de Cattolica in een beschrijving uit 1901. Bron: Wikiwand
De Cattolica di Stilo is een kleine vierkante bakstenen kerk met een centraal plan, waarvan het dak bestaat uit vijf karakteristieke koepels. De kerk werd gebouwd in de 10e eeuw, toen Calabrië deel uitmaakte van het Byzantijnse Rijk. Het is een van de belangrijkste voorbeelden van Byzantijnse architectuur in Zuid-Italië, samen met de vergelijkbare Oratorio di San Marco in Rossano. De Cattolica ligt aan de voet van de berg Consolino in Stilo. De benaming ‘Cattolica’ was bedoeld om de categorie van ‘bevoorrechte kerken’ aan te duiden en komt van het Griekse woord katholikì (καθολική). De Cattolica is te vergelijken met een Griekse kruiskerk en is typisch voor de middenbyzantijnse periode. Binnenin verdelen vier kolommen de ruimte in negen delen, die elk ongeveer even groot zijn. Het centrale vierkante gebied en de hoekgebieden zijn bedekt met koepels op kolommen van gelijke diameter. De centrale koepel is iets hoger en heeft een grotere diameter. Aan de oostkant zijn er drie apsissen. De binnenkant van de Cattolica was vroeger geheel gedecoreerd met fresco’s. Delen van deze fresco’s zijn bewaard gebleven, onder meer een voorstelling van Johannes de Doper, van Christus Pantocrator en van Sint Nicolaas, de bisschop van Myra.
Dit artikel verscheen eerder op www.escherinhetpaleis.nl