Beginnen met een voice-over zou je als een teken van zwakte kunnen zien, maar hier werkt het. Het Noord-Ierland hier is niet het Noord-Ierland van de troubles en dat wordt even heel kort duidelijk gemaakt. Dit is de generatie die is geboren na het bestand, wat niet wil zeggen dat er geen onderdrukking meer is. De stem is die Mo Chara, een derde van de Ierse rapgroep Kneecap. Die brak een aantal jaar geleden door met raps in hun moedertaal Iers, een succes dat niemand had verwacht. Het Iers werd lang niet erkend door de Britse regering, er werd zelfs hardhandig gepoogd die uit te laten sterven. Daarnaast, wie zat er in hemelsnaam te wachten op raps in het Iers?
Hiphop wordt vooral geassocieerd met de Amerikaanse West- en Oostkust, gebezigd door zwarte jongeren die de stem van hun generatie zijn. Maar als je de kleur en de locatie wegdenkt, is hiphop eigenlijk een heel logische keuze voor Noord-Ierse jongeren die zich af willen zetten tegen de regering en op zoek zijn naar een eigen plek.
De film speelt zich af in 2019 in Belfast en beschrijft hoe Mo Chara en zijn beste vriend, Móglaí Bap, opgroeien met het Iers. Hen geleerd door de vader van Mo. Deze Arlo (Michael Fassbender) is zelf een IRA-strijder die op de vlucht is voor de autoriteiten en zo uit het leven van de jongens verdwijnt. De twee gaan los met drugs, als gebruikers maar ook als dealers. Daarmee wordt het concept van Ierse vrijheidsstrijders die de Britten vervloeken in hun moedertaal overigens wel wat minder geloofwaardig. Drugsdealers en gebruikers zijn immers niet de beste woordvoerders. Hun raps zijn dan ook nogal minimaal en ze durven zich ook nog niet echt te ‘outen’ als rappers. Pas als ze de timide leraar JJ ontmoeten verandert dat. Die leeft in een bescheiden huis met zijn activistische vriendin, een vrouw die voorop gaat in de strijd om het Iers te laten erkennen als echte taal. JJ beunt bij als tolk voor de politie en zo komt hij in contact met de gearresteerde Mo. Wanneer JJ besluit om niet alles te vertalen wat Mo zegt en zijn boekje met rapteksten verstopt voor de politie, raken de twee bevriend. JJ stelt voor om enkele van Mo Chara’s teksten op muziek te zetten, waarbij hij zelf (in vermomming) de rol aanneemt van DJ Próvaí. Begeleid door flink wat drugs beginnen die raps vorm te krijgen en groeit de aanhang van de band.
Kneecap is geschreven door de drie leden en regisseur Rich Peppiatt en neemt nogal wat vrijheden rond de opeenvolging van gebeurtenissen en de waarheid. Heel erg is dat niet. Als statement om het belang van het Iers te duiden, werkt het. De dialogen zijn scherp en er is genoeg ruimte om de drie wat profiel te geven. Daar staat tegenover dat de rest van de personages nogal schetsmatig zijn en ook eenzijdig. Zeker de rol van de Britten die nogal karikaturaal zijn in hun neerkijken op de Ieren. Het is leuk om Fassbender hier te zien maar hij heeft weinig te doen en zijn aanwezigheid steekt nogal af tegen zijn doorbraakrol in Hunger (2008). Als Bobby Sands was hij daar de ultieme vertegenwoordiger van de verschrikkingen waar Noord-Ierland zo lang mee te maken heeft gehad. Dat maakt Arlo tot een wat leeg personage.
Door de drugs escapades, de muziek, de vaak geflipte personages en contrasten tussen euforie en ellende, zou je Kneecap kunnen zien als een Ierse tegenhanger van Trainspotting. Maar dat is toch echt de betere film, met beter uitgewerkte personages, een beter verhaal en een betere spanningsboog. Kneecap werkt het best als een opeenvolging van soms hilarische scenes en opzwepende optredens dan als film met een kop een staart. Door de botsingen met de politie en de rol die muziek speelt in de levens van jongeren, moest ik ook denken aan Beats. Maar waar alle Britse jongeren (inclusief die in Schotland, Wales en Noord-Ierland) geconfronteerd werden met een vrijheidsonderdrukkende wet, daar hadden de niet-Engelse jongeren ook nog eens te maken met geinstitutionaliseerde onderdrukking van hun eigen taal. In Wales werd dat in 1993 per wet veranderd en in Noord-Ierland pas in 2022, met de Identity and Language (Northern Ireland) Act. Ook Schotland en Ierland hebben hun eigen versies van deze taalwetten gekregen, al zijn er nog steeds verschillen wat er wel en niet kan, per gebied.