Portfolio
Pagina 1/15
Spellbound
Alfred Hitchcock was een van de eerste regisseurs die psychoanalyse en de theorieen van Freud in zijn films verwerkte. Issues die diep in de mens verborgen zaten en er alleen via therapie uit konden komen, vormden voor Hitch een onweerstaanbaar onderwerp. Spellbound is daar het eerste echte voorbeeld van. De film begint ook met een expliciet statement daarover: Our story deals with psychoanalysis, the method by which modern science treats the emotional problems of the sane Omdat hij er zo vroeg mee was, was het voor hem zoeken naar een manier om dit te verbeelden. Later nam hij wat afstand …
Lees meer
Kijken naar oude meesters
Behalve bij de directe leermeester, die essentieel is voor elke kunststudent, kan er ook inspiratie worden gehaald bij de meesters uit het verleden. Zo leerde Escher niet alleen van zijn leermeester Samuel Jessurun de Mesquita, maar keek hij ook verder terug in de tijd. Op zijn beurt heeft De Mesquita zich werk van een oude meester eigen gemaakt. Het kijken naar werken van kunstenaars die je voorgingen om inspiratie op te doen voor het eigen werk is zeer gebruikelijk. Het werken in de stijl van of kopiëren van herkenbare beelden is voor kunstenaars een manier om zich de technieken en …
Lees meer
Magische veelvlakken
Het platte vlak was erg belangrijk voor M.C. Escher. Het tweedimensionale witte papier bood hem de mogelijkheid om het oneindige te onderzoeken en illusies op te wekken. Daarop creëerde Escher zijn driedimensionale werelden waarmee hij het oog van de kijker bedot. Werelden waarin orde en chaos met elkaar de strijd aan gaan, net als in de echte wereld. Maar waar die orde het in de echte wereld vaak verliest van de chaos, was het bij Escher andersom. Bij de uitreiking van de Hilversumse Cultuurprijs in 1965 zei hij er het volgende over: ‘Ik probeer in mijn prenten ervan te getuigen, …
Lees meer
Tár
Regisseur Todd Field begint zijn film waar de meeste anderen eindigen: bij de aftiteling. Vaak loopt het publiek al weg tijdens die aftiteling, maar nu moet het wel kijken naar die lange lijst namen. Daarmee vraagt Field aandacht voor het feit dat het maken van een film een groepsproces is. Tegelijkertijd benadrukt deze keuze ook zijn macht. Een regisseur is als een dirigent in de manier waarop hij de crew in de richting stuurt die hij wil. Tár is een film over macht en over machtsmisbruik en over hoe iemand met heel veel macht de realiteit uit het oog kan …
Lees meer
Alien
Het is eigenlijk nauwelijks te bevatten dat Alien pas de tweede film van Ridley Scott was. Een letterlijke en figuurlijke monsterproductie met een complexe voorgeschiedenis, in een genre waar de meeste filmliefhebbers vooral op neerkeken, met een team waarop constant enorme spanning stond vanwege die voorgeschiedenis en de verwachtingen van producent 20th Century Fox, gemaakt door een regisseur die zich tot in detail voorbereidde, zelf zijn storyboards tekende en een echte visie bleek te hebben. Het resultaat is een meesterwerk dat talloze navolgingen heeft gekregen, maar nooit is geëvenaard en bij elke vertoning alleen maar beter lijkt te worden. Waarom …
Lees meer
Droom (Mantis Religiosa)
De periode 1934-1936 wordt alom erkend als een overgangstijd in het oeuvre van M.C. Escher. Langzaam bewoog hij zich af van zijn interpretaties van veelal Italiaanse landschappen, op zoek naar iets nieuws. Dat leidde tot wat je een hoofdthema van hem zou kunnen noemen: het vervlechten van werelden die niet bij elkaar (kunnen) horen en ze samen laten bestaan in één beeld. Dat begon door met het extreme perspectief van een bolspiegel de blik op zichzelf en zijn omgeving te zetten. Twee andere vroege voorbeelden van het vervlechten van werelden zijn Stilleven met spiegel en Stilleven en straat. Later zou …
Lees meer
The Game
Het is wel toepasselijk om deze film te kijken rond Kerstmis. The Game is namelijk een variant op A Christmas Carol, de allegorie over de vrek Ebenezer Scrooge die in de nacht voor Kerstmis een aantal dromen heeft en daardoor tot inkeer komt. Hier is de vrek investeringsbankier Nicholas Van Orton (Michael Douglas). Zijn inzicht komt echter niet door een reeks dromen, maar door een spel waaraan hij deelneemt. Een cadeau van zijn broer Conrad (Sean Penn), met wie hij al jaren een moeizame relatie heeft. Regisseur David Fincher maakte met The Game de tweede van de geweldige trilogie die …
Lees meer
Eugène Strens
In oktober 1952 maakte M.C. Escher een serie houtsneden met als onderwerp de vier elementen. Het was een werk in opdracht voor de verzamelaar en grafiekfanaat Eugène Strens en zijn vrouw Willy. De prenten hebben de vier elementen als thema: aarde, lucht, vuur en water. Voor elk ontwerp lichtte hij één van deze elementen uit op een vignet dat door het echtpaar Strens als nieuwjaarswens werd verstuurd. Het beeld werd vergezeld van hun namen en de groet ‘Felicitas’ (Latijn voor ‘geluk’) met het jaar dat volgt. Voor de vlakvullingen met mieren, vogels, vissen en demonen kon Escher putten uit zijn …
Lees meer
The Birds
James Brown wordt The Hardest Working Man In Show Business genoemd, maar Alfred Hitchcock kon er ook wat van. Vanaf zijn eerste dagen als regisseur van stomme films in 1925 en zijn mijlpaal Psycho in 1960 bracht de regisseur gemiddeld één film per jaar uit. Een razend tempo naar hedendaagse maatstaven, maar dat kwam ook omdat regisseren voor Hitch een baan was met vaste werktijden, een vaste crew, een dichtgetimmerd script en een soundstage of back-lot waar alles gemaakt werd. Maar tussen Psycho en The Birds kwam ineens een gat van drie jaar, al werd dat deels gevuld met afleveringen …
Lees meer
Vertigo
Ik weet niet waarom ze het doen, maar ik kan er alleen maar blij om zijn. Dit najaar toont Pathé een serie hoogtepunten van Alfred Hitchcock. De eerste is Vertigo. Of het zijn beste film is, is een vraag die niet te beantwoorden is. Maar het is waarschijnlijk wel zijn rijkste. De film die blijft roepen om verdere analyse en die je het moeilijkst uit je hoofd kunt zetten als de aftiteling is afgelopen. Vertigo is de film die alleen maar beter wordt naarmate je hem vaker ziet. Een meesterwerk van een meesterlijk filmmaker die op de toppen van zijn …
Lees meer
Klute
Het gezin van de rijke industrieel Tom Gruneman zit bijeen en ze hebben het goed, ergens in Pennsylvania. In het midden zit een zwijgzaam man die dit alles met een glimlach aanschouwt. Deze John Klute (Donald Sutherland) is geen familie maar het voelt bijna wel zo. Hij is Grunemans beste vriend en toevallig ook politieman. In de volgende scene is Gruneman ineens van de aardbodem verdwenen en wordt Klute door de FBI ondervraagt. Dat onderzoek leidt echter tot niets en een half jaar later wordt Klute door Grunemans collega Peter Cable ingehuurd om de verdwijning te onderzoeken. Gruneman heeft erotische …
Lees meer
Gespiegelde illusies
Over het algemeen geven spiegels een reflectie van de werkelijkheid, maar in de kunstwereld gelden andere wetten. Zeker in de wereld van Maurits Cornelis Escher. Daarin is niets wat het lijkt. Zijn prenten zijn direct herkenbaar, maar de man erachter was iemand die zich niet zo makkelijk liet kennen. Hij kijkt je aan in spiegelprenten als Hand met spiegelende bol of Drie bollen II. Vertrouwd, empathisch. Maar ook beheerst en wellicht zelfs wat spottend. In zijn prenten schiep hij een wereld vol spiegelingen waarin hij zichzelf en zijn thema’s steeds tegenkwam en ook zijn objecten elkaar ontmoeten. Het was voor …
Lees meer
Platwormen
In december 1958 en januari 1959 werkte Escher aan een nieuwe prent die hij wilde tonen op een tentoonstelling in museum Boymans (nu: Museum Boijmans Van Beuningen) in februari. Onder de naam Vier Grafici exposeerde hij samen met Harry van Kruiningen, Wout van Heusden en Harry Disberg. Een gezelschap waarin hij al eerder had verkeerd. Hij schreef over de prent in een brief aan zijn zoon George en diens vrouw Corrie:* “Na een weekje van nameloze dispiratie, ben ik weer aan ‘t graven in de domeinen der tetra- en octaëdrische ruimte: spelonken en holen, wonderlijke pilaren, afgronden en vergezichten, …
Lees meer
Hein ‘s-Gravesande
Op 2 juli 1965 overleed journalist, dichter, criticus en essayist G.H. ‘s-Gravesande, bekend onder zijn roepnaam Hein. Hoewel Escher en hij op dat moment al meer dan 30 jaar bevriend waren, ging de kunstenaar niet naar de crematie. Hij werd opgeslokt door het werk aan de prent Knopen, een onderwerp waarin hij zichzelf helemaal had vastgebeten*. Het zou ‘s-Gravesande niet verbaasd hebben. Hij publiceerde meerdere artikelen en een boekje over de man die hij ook als kunstenaar zeer waardeerde. Hein ‘s-Gravesande was een van de eerste critici die serieus aandacht had voor het werk van M.C. Escher en de …
Lees meer
Grafische Vrienden
M.C. Escher is ongetwijfeld de beroemdste graficus van Nederland. Maar hij was zeker niet de enige en dat laten we in de tentoonstelling Geniale grafici: Escher en zijn tijdgenoten ook zien. Escher stond in contact met collega-grafici en in een aantal gevallen leidde dat ook tot gezamenlijke tentoonstellingen. Hij was opgeleid als graficus en was een kunstenaar, maar met dat woord heeft hij zijn hele leven moeite gehad. Hij plaatste zichzelf meer in de traditie van de kunstenaar als ambachtsman. Om grafiek te kunnen maken, was het eerst en vooral belangrijk om de benodigde technieken goed te beheersen. Dat …
Lees meer
Howards End
Het getuigt van een zekere ironie dat films als The Bostonians, A Room with a View en Howards End zijn geregisseerd door een Amerikaan (James Ivory), zijn geschreven door een Duits-Poolse joodse vrouw die was getrouwd met een Indiër (Ruth Prawer Jhabvala) en zijn geproduceerd door de Indiër Ismael Merchant. Dat terwijl ze allemaal nostalgisch terugblikken op een Brits verleden waarin klassenverschillen nog volstrekt normaal waren en het Britse rijk nog fier overeind stond. Een boodschap die het goed deed bij het conservatieve Thatcher-regime van die jaren. In filmtheorie bestaat daarvoor de term ‘heritage cinema’, een genre dat hoogtij vierde …
Lees meer
Richard Roland Holst
De term ‘homo universalis’ is tijdens de Renaissance bedacht door de schrijver, filosoof en musicus Leon Battista Alberti (1404-1472). Leonardo DaVinci wordt veelal gezien als het archetype van deze alleskunner. In zijn geval was dat iemand die het complete wetenschappelijke spectrum beheerste. De Griekse filosoof Aristoteles (384-332 v.Chr.) wordt wel beschouwd als de eerste homo universalis. De term wordt nog wel eens misbruikt, maar Richard Roland Holst (1868-1938) zou je toch wel zo kunnen typeren. In de database van het RKD, het Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis, wordt hij beschreven als auteur, beeldhouwer, decorschilder, directeur van academie, etser, glasschilder, hoogleraar, illustrator, …
Lees meer
Samuel Jessurun de Mesquita
Samuel Jessurun de Mesquita was een begenadigd kunstenaar, een schilder en graficus met een eigenzinnige signatuur die een bijzondere plek in de canon van de kunst inneemt. Maar hij is toch vooral de ontdekker van M.C. Escher, de man die ervoor zorgde dat de student Bouwkunde het vak koos dat hem wereldberoemd zou maken. De tovenaarsleerling zou zijn ontdekker gaan overvleugelen en rond De Mesquita werd het langzaam stiller. Op 31 januari 1944 werd hij door de nazi’s opgepakt. Hij overleed kort daarop in concentratiekamp Auschwitz. Escher was er kapot van en de dood van zijn leraar maakte grote indruk …
Lees meer
Oscar Reutersvärd
M.C. Escher maakte met Belvédère, Waterval en Klimmen en dalen drie iconische prenten die zijn gebaseerd op onmogelijke figuren: een kubus, een driehoek en een trap. Die voor Belvédère bedacht hij zelf, maar de onmogelijke driehoek en de oneindige trap kreeg hij aangereikt door de Britse wiskundigen Lionel en Roger Penrose. Deze figuren waren slechts gedachtenexperimenten voor vader en zoon Penrose. Maar er was iemand die er zijn hele leven door geobsedeerd was: Oscar Reutersvärd. Op 2 februari 2002 overleed deze Zweedse kunstenaar en kunsthistoricus die wel als de oervader van de onmogelijke figuur gezien kan worden. Net zoals Escher …
Lees meer
De muurschilderingen op begraafplaats Tolsteeg
De contacten waren al eerder gelegd, maar in december 1957 werd het officieel bekrachtigd: in opdracht van de gemeente Utrecht mocht Escher een muurschildering maken voor de aula van het ontvangstgebouw van begraafplaats Tolsteeg. In de herfst was hij door het gemeentebestuur benaderd voor het maken van een ontwerp. Het ontvangstgebouw was kort daarvoor gerenoveerd en het gemeentebestuur vond dat er ook esthetisch wel wat mocht gebeuren. De adviescommissie voor Beeldende Kunst en Kunstnijverheid besloot om de graficus M.C. Escher uit te nodigen. Die was ingenomen met de opdracht en hij ging direct aan de slag. Hij schreef over het …
Lees meer
De Cattolica di Stilo
Tijdens de reizen die Escher in de lente en de zomer door ongerepte streken in Italië maakte was hij niet alleen bezig met genieten. De trektochten dienden ook nadrukkelijk als voorbereiding voor mogelijke prenten die eruit zouden kunnen ontstaan. Tijdens die reizen maakte hij talloze foto’s die hij in een fotoalbum plakte en voorzag van een aantekening in zijn agenda. Het zijn herinneringen aan een mooie reis, maar in veel van die foto’s zijn ook de landschappen te herkennen die later terug zouden keren in zijn werk. In het voorjaar van 1930 maakte Escher een reis door de regio Calabrië …
Lees meer
Giovanni Battista Piranesi
Op 9 november 1778 stierf Giovanni Battista Piranesi, de Italiaanse kunstenaar en architect die wordt beschouwd als de grootste graficus van zijn tijd. Zijn faam dankte hij in eerste instantie aan zijn Vedute di Roma, een serie etsen met indrukwekkende gezichten op de ruïnes en monumenten van Rome. Maar het zijn vooral Piranesi’s befaamde fantasieprenten over kerkers, de Carceri d’Invenzione, die ook nu nog enorm tot de verbeelding spreken. Escher was een groot bewonderaar. Toen hij in 1935 naar het Zwitserse Château-d’Oex verhuisde, hing hij een aantal prenten van Piranesi op in zijn atelier*. Alsof hij de herinnering aan zijn …
Lees meer
Cornelius V.S. Roosevelt
Op 23 oktober 1915 werd Cornelius Van Schaack Roosevelt geboren, een man met vele liefhebberijen, waarvan er één met kop en schouders boven de rest uitstak: de liefde voor het werk van M.C. Escher. Na zijn eerste blik op Escherprenten in 1954 zou hij uitgroeien tot een obsessief verzamelaar van alles wat maar enigszins met de graficus te maken had: prenten, reproducties, brieven, boeken, krantenartikelen en allerlei Escherproducten. Maar de twee raakten ook persoonlijk bevriend en Roosevelt werd een vertrouweling waarop Escher vaak een beroep zou doen. Cornelius Van Schaack Roosevelt (1915-1991) werd in New York geboren, als kleinzoon van …
Lees meer
Ontwikkeling II
Hoewel Escher zijn leven lang gefascineerd is geweest door de regelmatige vlakverdeling, heeft hij zijn onderzoek naar dit fenomeen altijd gebruikt als een hulpmiddel. Een regelmatige vlakverdeling als zelfstandige prent heeft hij nooit gemaakt. Het meest dichtbij kwam hij nog met de prenten in zijn boek Regelmatige vlakverdeling uit 1958. Voor hem waren de vele tekeningen met vlakverdelingen die hij maakte vooral een startpunt voor ander werk. Dat is goed te zien in zijn metamorfosen en kringlopen. Vaak komen deze begrippen samen in dezelfde prent. Denk aan vroege werken als Kringloop (1938), Dag en nacht (1938), Metamorphose II …
Lees meer